Кохлеарлық имплантация – дыбыстар мен сөйлеу әлеміне апаратын жол
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының – (бұдан әрі – ДДҰ) мәліметінше, есту қабілетінің бұзылуы балаларда ең көп кездесетін туа біткен сенсорлық патологиялардың бірі болып табылады. Жыл сайын әлемде есту қабілетінен айырылған немесе толық саңырау 30 000-нан астам сәби дүниеге келеді. Орта есеппен 1000 нәрестеге 1-3 бала туа біткен түрлі дәрежедегі құлақ мүкістігімен дүниеге келеді.
Жалпы, ДДҰ мәліметінше, 1,5 млрд-тан астам адамның (Жер тұрғындарының 20% -ға жуығы) есту қабілеті бұзылған, оның ішінде 430 млн адамның саңыраулығы («дезактивациялайтын») бар. Болжамдар 2050 жылға қарай әлемде 700 миллионнан астам адам есту қабілетінен айрылғандықтан есту-сөйлеуді оңалтуға мұқтаж болатынын көрсетеді
Балаларға ерекше назар аударылады: сарапшылардың бағалауынша, есту қабілеті бұзылған балалар мен жасөспірімдердің саны 1990 жылғы 79,9 млн-нан 2025 жылы 97,8 млн-ға дейін артқан.
ДДҰ есту қабілетінің бұзылуын ерте анықтау және уақтылы оңалту баланың толыққанды дамуы үшін шешуші мәнге ие екенін атап көрсетеді. Егер есту қабілетінің жоғалуы ерте жастан анықталмаса және орны толтырылмаса, балада сөйлеуді, когнитивтік және әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруда елеулі кідірістер пайда болады. Есту қабілетінің бұзылуын диагностикалауға өмірдің бірінші жылы оңтайлы уақыт болып саналады, ал кохлеарлық имплантацияны 1 жасқа дейін жүргізу сөйлеуді және есту қабілетін дамытуда ең жақсы нәтижелерді қамтамасыз етеді.
Кохлеарлық имплантация – есту қабілеті нашар адамдарға дыбыс пен сөзді қайта қабылдауға мүмкіндік беретін заманауи жоғары технологиялық хирургиялық рәсім. Ол дәстүрлі есту аппараттарын пайдалану жеткілікті нәтиже бермеген жағдайларда қолданылады.
Қазақстан Республикасында кохлеарлық имплантация бағдарламасы 2007 жылдан бастап табысты іске асырылуда. Жыл сайын еліміздің жетекші медициналық мекемелері 500-ге жуық ота жасап, балаларға да, ересектерге де есту мүмкіндігін береді.
Бұл ота әлемнің көптеген елдерінде ақылы жүргізіледі, ал Қазақстанда кохлеарлық имплантация мемлекеттік қаражат есебінен жүргізіледі, бұл есту қабілеті бұзылған азаматтардың денсаулығын сақтау және оңалту саласындағы мемлекеттің әлеуметтік саясатының басымдығын көрсетеді.
Бағдарламаны табысты іске асырудың негізгі кезеңдерінің бірі есту-сөйлеуді оңалту болып табылады – сурдопедагогпен және логопедпен жүйелі сабақтар, олар балаға дыбыстарды қабылдауға, ажыратуға және шығаруға, сөйлеу және қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі.
Ән айту – есту мен сөйлеуді дамытуға арналған қуатты құрал. Арнайы әдістеме бойынша күн сайын 15 минут бойы есту қабілетін жақсартуға, фонематикалық естуді, артикуляцияны, сөйлеудің интонациялық-ырғақтық құрылымын жақсартуға, баланың белсенді сөздігін кеңейтуге болады. Балалар бірнеше рет бір әнді қуана-қуана орындайды, сол арқылы өз есту қабілеттері мен сөздерін жетілдіреді.
Зерттеулердің деректері бойынша (Good et al., 2017; Torppa & Huotilainen, 2019), музыкалық сабақтарға қатысатын Кохлеарлық имплантациясы бар балалар сөздің просодикалық ерекшеліктерін жақсы ажыратады және шуда дыбыстарды дәлірек қабылдайды.
Ән айту кезінде артикуляция органдары (ерін, тіл, жұмсақ тамақ) белсенді жұмыс істейді, бұл айтудың нақтылығын жақсартады.
Ән салу баланың есту қабілетін және сөйлеу дағдыларын үндестіруге көмектеседі, сөйлеу ырғағы мен интонациясының табиғи дамуына ықпал етеді. Үнемі вокалмен айналысатын балалардың сөздік қоры ұлғаяды және сөйлеудің ырғақтық-интонациялық құрылымы жақсарады. Музыкалық жаттығулар КИ пайдаланушылары үшін ерекше маңызды, фондық шудың арасында қажетті дыбыстық сигналды бөлу қабілетін үйретеді. Зерттеулер көрсеткендей, топта ән салатын балалар шуды жақсы түсінеді (Looi et al., 2012).
Ән айту – бұл тек шығармашылық емес, есту-сөйлеуді оңалтудың тиімді элементі. Ол естуді, сөйлеуді, қозғалысты және эмоцияны біріктіреді, бұл оны кохлеарлық имплантациясы бар балалардың дамуындағы қуатты құралға айналдырады.
Есту қабілеті бұзылған балаларды қолдауға бағытталған маңызды қоғамдық және мәдени оқиға «Әлемнің дыбыстары» халықаралық фестивалі болып табылады.
Фестиваль кохлеарлық импланты бар балалар мен жасөспірімдерді біріктіреді, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, өзіне деген сенімін нығайтуға және музыка мен өнер арқылы өзін көрсетуге жағдай жасауға ықпал етеді.
Фестиваль бағдарламасында қатысушылардың концерттік қойылымдары: вокалдық және би нөмірлері, аспаптық композициялар бар. Жас әртістердің арасында халықаралық байқаулар мен фестивальдердің лауреаттары бар.
Фестивальдің басты мақсаты – есту қабілеті бұзылған балалардың өз өнегесімен басқаларды жігерлендіре отырып, өз дарындарын толық көлемде аша алатынын, еліміздің мәдени және әлеуметтік өміріне қатысуға қабілетті екенін көрсету.
