Нефрологтар дабыл қағуда: әрбір 10-шы қазақстандық бүйректің созылмалы ауруы салдарынан гемодиализге түсу қаупі бар

9 миллионнан астам қазақстандық бүйректің созылмалы ауруына шалдыққан, бұл ел халқының шамамен 10-12% құрайды. Мұндай деректерді белгілі нефролог дәрігер, С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің нефрология кафедрасының меңгерушісі, медицина ғылымдарының докторы, профессор Абай Шепетов алға тартып отыр. Маманның  пікірінше, бүгінде  диализде Қазақстанның 8 мың тұрғыны бар, ал әрбір он жыл сайын бұл көрсеткіш екі есеге артады. Абай Шепетов мұндай өсу көрсеткішінің себептері және бүйректің созылмалы ауруы неліктен жиі тіркеліп жатқаны туралы сұхбатында  айтып берді.

1. Қазіргі уақытта Қазақстанда бүйректің созылмалы ауруымен сырқаттану мәселесі қаншалықты өзекті – қазақстандықтар бұрынғыға қарағанда қаншалықты жиі ауырады? Бұл немен байланысты?

Бүйректің созылмалы ауруының (БСА) таралуы гипертония, қант диабеті, семіздік және метаболикалық синдром сияқты әлеуметтік маңызы бар аурулармен салыстыруға болады. Соңғы уақытта дерт созылмалы жұқпалы емес аурулардың ішінде 5-ші өлімге себепкер саналады.

Әлем бойынша БСА 850 миллион адамда – халықтың шамамен 13,4% (11,7-15,1%), БАТ – 4,9-дан 7 млн ​​адамға дейін анықталады. Әрбір он ересек адамның  бірінде БСА тіркелген. Қазақстанда БСА халықтың 10-12%  құрайды,  БАТ -да 8000-нан астам науқас бар. БСА 3-5 – 4,5%; БСА 1-2 – 7,1%.

Диализге және трансплантацияға мұқтаж пациенттер саны популяциясының  апатты түрде жылдам өсуі (әр 10 жыл сайын екі есе артады).

МСАК деңгейінде  БСА  сатысының кеш диагностикасы. БСА бар емделушілер нефрологтарға нефропротекция уақыты өткеннен кейін 5D сатысында жүгінеді  (жоғары қауіпті топтарда, артериялық гипертензия (АГ), қант диабеті, жүрек-қан тамырлары ауруларында қандағы креатинин анықталмайды  және шумақтық сүзгілеу жылдамдығы есептелмейді.

– әр түрлі бейінді дәрігерлердің әрекетін үйлестірудің болмауы, бүйрек ауруларының соңғы сатысында нефрологқа жіберу;

–  нефропротективті терапия мүмкіндіктері пайдаланылмайды;

– жүрек-қан тамырларының маңызды қауіп факторы ретінде бүйрек дисфункциясының  рөлі ескерілмейді.

Жоғарыда аталған себептердің нәтижесінде бүйрек алмастыру терапиясының біріншілік пациенттерінің  жыл сайынғы өсуі 10-12% -ға артады.

2. Неліктен бүйрек екінші жүрек деп аталады?

Бір органның жедел немесе созылмалы ауруы екіншісінде патологиялық процестерді тудыруы мүмкін. Бүйрек функциясының бұзылуы жүрек-қантамыр  жүйесіне дәстүрлі қауіп факторларының жағымсыз әсерін күшейтеді (қан қысымы мен қандағы холестерин деңгейінің жоғарылауы, көмірсулар алмасуының бұзылуы) және өзіндік  қауіп факторларының спектрін (альбуминурия/протеинурия, жүйелі қабыну, тотығу стрессі, анемия, гипергомоцистеинемия) енгізеді. Бүгінгі күні БСА жүрек-қантамыр жүйесі аурулары мен өлім-жітімінің елеулі қауіп факторы ретінде танылады, ол жүрек-қантамыр жүйесі патологиясы және БСА бойынша халықаралық ұсыныстарда көрсетілген.

Бүйрек функциясының бұзылуы және жүрек-қантамыр жүйесіндегі өзгерістер өзара тығыз байланысты және кері байланыс үлгісін ұстанады. Бүйрек жүрек-қантамыр ауруларының көптеген белгілі қауіп факторларының әрекеті үшін мақсатты орган ретінде әрекет ете алады және сонымен бірге жүйелі метаболикалық және тамырлық патологиялық процестердің қалыптасуына белсенді түрде араласады, дәстүрлі және дәстүрлі емес қауіп факторларын тудырады, осылайша күрделі патогенетикалық шеңберді жабады.

3. Адамның өзі ұзақ жылдар бойы ағзасындағы бүйректің созылмалы ауруына күдіктенбеуі мүмкін, себебі ол ауырсынуды сезбейді, сондықтан кеш жағымсыз диагноздан өзіңізді қалай қорғауға болады? Неге қатты көңіл бөлу қажет?

БСА ересектердегі ең жиі кездесетін созылмалы аурулардың бірі болғанына қарамастан, егер БСА зертханалық белгілері (альбуминурия/протеинурия, анемия, минералды-сүйек бұзылыстары) анықталса, 2/3 жағдайда БСА ерте диагноз қойылмайды. Бүйрек «үнсіз орган» деп бекер айтылмаған, олар ауырмайды, гипергликемияны, гипертонияны және тиісті нефропротекцияны бақылау болмаған кезде пациенттер жұмыс істейтін нефрондардың санын жоғалтады (бүйректің функционалдық бірлігі), қант диабеті және артериялық гипертензиясы бар емделушілерде бүйрек функциясы төмендеуі. Сондықтан гипергликемия мен гипертонияны бақылау үшін эндокринолог пен кардиологтың ұсыныстарын қатаң сақтау қажет.

Егер сізде қант диабеті, гипертония және семіздік қаупі бар болса, нефрологпен кеңесу қажет.

4. Науқасқа қандай жағдайда диализ тағайындалады?

Бүйректі алмастыру терапиясына (БАТ) науқас аурудың 4-ші сатысында дайындалады. МСАК дәрігерлері, эндокринологтар, кардиологтар және нефрологтар пациенттермен және олардың туыстарымен БАТ әдісін таңдау туралы  кеңесу қажет, егер пациент гемодиализді таңдаса, онда тамырлық қолжетімділікті (артериовенозды фистула) қалыптастыру,  егер перитонеальді диализ болса – перитонеальді қолжетімділік (перитонеальді катетер) немесе донорлық бүйректі алдын ала трансплантациялау туралы мәселелерді қою қажет;

БАT – уремиялық интоксикация күшейген кезде науқасқа өмірлік көрсеткіштер бойынша гемодиализ немесе перитонеальді диализ тағайындалады – бақыланбайтын гипергидратация және ісіну, гиперкалиемия, бақыланбайтын гипертензия, тамақтану жағдайының үдемелі бұзылуы, қышқыл-негіз күйінің прогрессивті бұзылуы және эндогендік креатинин бойынша ШСЖ төмендеуі. Жоғарыда көрсетілген белгілердің біреуі немесе бірнешеуі болған кезде 10 мл/мин (KDIGO 2014).

5. 5. Қазіргі таңда Қазақстандағы басқа да ағзалар донорлығы сынды бүйрек донорлығыда өткір мәселе екенін білеміз, БСА тұрғысынан трансплантацияға балама бар ма?

Трансплантацияға балама жоқ  немесе  тәжірибелік медицина саласынан профессор Уильям Фисселлдің имплантацияланатын жасанды бүйрегі. Бұл құрылғы өз жұмысында микрочип сүзгілері мен тірі бүйрек жасушаларын пайдаланады және науқастың жүрек соғуы арқылы қуат алады.

Диализ сапасы жыл сайын жақсарып, гемодиализде өмір сүру деңгейі артып, донорлық бүйрек трансплантациясының саны азайып келеді. Бұл мәйіт донорлығының болмауымен байланысты жағдай. Мәйіт донорлығы қажет әрі оны  дамытудың уақыты келді.

6. Қанша науқас донорлық бүйректі күтпестен қайтыс болады?

Донорлық бүйректі ала алмаған науқастардың саны туралы мәліметтерді гемодиализ орталықтары мен Республикалық трансплантация және трансплантацияны үйлестіру орталығында сақтайды. Мен тек Назарбаев Университетінің жас ғалымдарының диализге шалдыққан науқастардың  өлімі туралы қорытындысын ғана келтіре аламын – 2014-2018 жылдар аралығындағы бес жылдық кезеңде диализге шалдыққан науқастарға медициналық көмек көрсету бойынша ауқымды әкімшілік деректер талданды. Нәтижелер диализге шалдыққан науқастардың таралу жиілігі мен сырқаттанушылықтың артып келе жатқанын көрсетті, олардың үлесі жалпы халықтың өлімінің өсіп келе жатқан үлесін құрады. Сонымен қатар, диализге шалдыққан науқастар арасындағы өлім-жітім деңгейі 43% -ға айтарлықтай төмендеді, бұл медициналық көмекке немесе тиімдірек емдеуге қолжетімділіктің жақсарғанын  көрсетеді. Олар сондай-ақ әйелдердің ерлерге қарағанда, ал егде жастағы науқастардың жастармен салыстырғанда өмір сүру деңгейінің төмендігін сипаттады (Гайпов А.Э., Хван М.А., 2019).

7. Бүйрек трансплантациясы реципиент үшін қаншалықты қауіпті?

Реципиент пен донорды қан тобына, Rh факторына және иммунологиялық статусына, HLA жүйесіне және т.б бойынша іріктеу критерийлері бар. Бүйрек трансплантациясы оң кросс-үйлесімділік сынағы (кросс-матч), сондай-ақ декомпенсация сатысындағы қатерлі ісіктер, респираторлық және қан айналымы аурулары, мидың қайтымсыз зақымдануы, ЖИТС-пен және онсыз АҚТҚ инфекциясы, пациенттің емдеуге сәйкестігі/міндеттемесінің болмауы қауіпті.

8. 8. Бір бүйрекпен қалыпты өмір сүруге бола ма?

Бүйрек трансплантаты донорлары екі бүйрегімен қанша жыл өмір сүрсе, бір бүйрекпен сонша жыл өмір сүре алады. Әрине, сіз ұсынылған диетаны және физикалық белсенділікті сақтауыңыз керек. Бір бүйректі алып тастағаннан кейін функционалдық жүктеме жалғыз бүйрекке түседі, бүйрек көлемі ұлғаяды, бүйрек қан айналымы 30-50% -ға артады, содан кейін компенсацияланады.

9. Қазақстанда нефролог мамандардың жетіспеушілігі мәселесі бар ма? Бұл саладағы дәрігерлер тапшылығы қалай шешілуде?

Республикалық маңызы бар қалаларда (емханалар), облыс орталықтарында, аудандарды айтпағанда, нефролог дәрігерлердің тапшылығы байқалады. Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі мен Университет  практикалық денсаулық сақтауға нефрологтарды дайындау барысында зор үлес қосуда. Өткен оқу жылында 8 маман оқуын тәмамдады. Қазіргі  уақытта  нефрология кафедрасында 40 нефролог-резидент 20 бірінші курс және 20 екінші курс резидент  білім алуда.

10. Қазақстандықтарға Сіздің алдыңызға науқас болып келмеу үшін қандай кеңестер бересіз?

Бүгінгі таңда диализдегі науқастардың 70% жуығы 2 типті қант диабеті және артериялық гипертензиясы бар науқастар. Көбінесе олар бізге нефропротекция мүмкіндігін жіберіп алған және гемодиализбен емдеуге түскен соңғы  кезеңде (5-кезең) келеді. Сіздерден эндокринологтың, кардиологтың және аурудың 3 сатысында нефрологтың гипергликемия мен артериялық гипертензияны түзету бойынша ұсыныстарын қатаң сақтауларыңызды  сұраймыз. Бұл кардио- және нефропротекция.

Қант диабеті, семіздік, гипертония, кең таралған атеросклероз, жүрек жеткіліксіздігі, қатерлі ісік, зәр шығару жолдарының обструкциялық аурулары (тастар, қуық асты безінің аурулары, неврогендік қуық) диагноз бар науқастар, аутоиммунды және жұқпалы жүйелік аурулар (РА, васкулит, ПИЭ, HBV-, HCV-инфекциясы, АИТВ) және анальгетиктер мен NSAID препараттарын үнемі қабылдайтын адамдар БСА диагностикасы бойынша қолжетімді және арзан диагностикалық сынақтардың ең аз жиынтығынан өтуі қажет:

• Жалпы зәр анализі
• креатинин деңгейін анықтау және шумақтық сүзгілеу жылдамдығы есептеу арқылы биохимиялық қан анализі
• Бүйректің ультрадыбыстық зерттеуі

Бақытты да, ұзақ өмір сүріңіздер!

Сұхбатыңыз үшін алғыс білдіремін.

Ключевые слова:

https://news kaznmu edu kz/kaz/нефрологтар-дабыл-қағуда-әрбір-10-шы-қа/